Η συναισθηματική νοημοσύνη ως βάση για την υγιή ανάπτυξη του παιδιού

Ως Συναισθηματική Νοημοσύνη ορίζεται η ικανότητα του ανθρώπου να αναγνωρίζει και να ελέγχει τα συναισθήματα του αλλά και να κατανοεί το πώς αισθάνονται οι γύρω του. Έρευνες δείχνουν ότι η συναισθηματική αυτή επίγνωση παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή μας, καθώς καθορίζει την ευτυχία και επιτυχία αλλά και τις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Τα παιδιά που έχουν ανεπτυγμένη συναισθηματική νοημοσύνη, έχουν μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση, περισσότερους και πιο σταθερούς φίλους, καλύτερες σχολικές επιδόσεις, μπορούν να αναγνωρίζουν τα κοινωνικά μηνύματα και τις προθέσεις των άλλων, να ελέγχουν τις παρορμήσεις τους και να αντιμετωπίζουν με μεγαλύτερη ευκολία τις δυσκολίες της ζωής.

Πώς διαμορφώνεται η συναισθηματική νοημοσύνη;

Η συναισθηματική νοημοσύνη εξαρτάται ως ένα βαθμό από την ιδιοσυγκρασία του παιδιού, όμως διαμορφώνεται κυρίως από την αλληλεπίδραση με τους γονείς. Η οικογένεια είναι το πρώτο σχολείο συναισθηματικής αγωγής και οι γονείς οι κυριότεροι παιδαγωγοί. Η επιρροή τους αρχίζει από τις πρώτες μέρες της ζωής όταν ακόμα διαμορφώνεται το αυτόνομο νευρικό σύστημα. Προκειμένου οι γονείς να είναι αποτελεσματικοί στο ρόλο του συναισθηματικού παιδαγωγού θα πρέπει πρώτα από όλα να έχουν ανεπτυγμένη την ικανότητα της ενσυναίσθησης. Να μπορούν δηλαδή να μπουν στη θέση του παιδιού και να δουν τα πράγματα μέσα από τα δικά του μάτια. Να καταλάβουν πώς εκείνο αισθάνεται και πώς βιώνει τις εμπειρίες του. Ένας τρόπος για να το πετύχουν αυτό θα ήταν ίσως το να παρομοιάζουν τις εμπειρίες του παιδιού με αντίστοιχες δικές τους εμπειρίες. Για παράδειγμα αν το παιδί σας τσακωθεί με ένα συμμαθητή του στο σχολείο, σκεφτείτε πώς θα νιώθατε εσείς αν τσακωνόσασταν με ένα συνάδελφο σας στη δουλειά. Όταν τα παιδιά νιώθουν ότι οι γονείς κατανοούν τις εμπειρίες τους, ηρεμούν και αισθάνονται ότι έχουν ένα σύμμαχό, στον οποίο μπορούν να απευθυνθούν ανά πάσα στιγμή για βοήθεια.

Επίσης, είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να έχουν επίγνωση των δικών τους συναισθημάτων και να μη φοβούνται να τα εκφράσουν. Συχνά ανησυχούν ότι θα χάσουν τον έλεγχο αν δείξουν το θυμό ή τη λύπη τους, ότι θα τραυματίσουν ψυχικά το παιδί ή ότι εκείνο θα αρχίσει να τους μιμείται. Το παιδί όμως που βλέπει τους γονείς να έχουν αρνητικά συναισθήματα, νιώθει πιο άνετα όταν και εκείνο έχει αντίστοιχα συναισθήματα. Δε φοβάται να τα εκφράσει και δε θεωρεί ότι κάτι δεν πάει καλά επειδή νιώθει όπως νιώθει. Η συναισθηματική έκφραση των γονέων είναι ένα ισχυρό μάθημα για τα παιδιά, αρκεί αυτή να μη γίνεται με τρόπους που είναι καταστροφικοί για τη μεταξύ τους σχέση.

Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο αποδεχόμαστε όλα τα συναισθήματα του παιδιού ως φυσιολογικά, δε τα υποτιμούμε ή τα μειώνουμε, ούτε επικρίνουμε το παιδί. Αντίθετα το βοηθάμε να τα λεκτικοποιήσει και τα βλέπουμε ως μια καλή ευκαιρία για οικειότητα και καθοδήγηση. Ταυτόχρονα όμως βάζουμε όρια στη συμπεριφορά. Όλα τα συναισθήματα είναι αποδεκτά, όχι όμως και όλες οι συμπεριφορές. Εξηγούμε στο παιδί τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται και θέτουμε τους κανόνες. Παράλληλα το βοηθάμε να βρει άλλους τρόπους εκτόνωσης αυτών των συναισθημάτων και επίλυσης του προβλήματος. Το ενθαρρύνουμε να σκεφτεί εναλλακτικές λύσεις, να τις αξιολογήσει και να αρχίσει να τις εφαρμόζει. Δεν επιβάλλουμε δικές μας ιδέες στα παιδιά και δεν τα αποδοκιμάζουμε ακόμα και αν δε συμφωνούμε με τις δικές του.

Ο στόχος της συναισθηματικής αγωγής

Πολλοί γονείς έχουν την τάση να υποτιμούν τα έντονα συναισθήματα των παιδιών, μόνο και μόνο επειδή αυτά είναι μικρά και οι εμπειρίες τους περιορισμένες. Έτσι, προσπαθούν να αποσπάσουν την προσοχή του παιδιού από αυτά ή να το «δωροδοκήσουν» με την ελπίδα ότι θα ξεχαστεί. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί και να το μαλώσουν ή να το τιμωρήσουν επειδή νιώθει έτσι. Αυτές οι τακτικές θα έχουν αποτέλεσμα προσωρινά μόνο, ενώ μακροπρόθεσμα τα προβλήματα που θα εμφανιστούν θα είναι πολύ περισσότερα. Στόχος της συναισθηματικής αγωγής δεν είναι η καταπίεση ή αναχαίτιση των συναισθημάτων αλλά η εξερεύνηση και κατανόηση τους. Μόνο έτσι το παιδί θα εξελιχθεί σε μια αυτόνομη και υγιή ψυχοσυναισθηματικά προσωπικότητα, που δε θα ντρέπεται για τα συναισθήματα του αλλά θα μπορεί να τα διαχειρίζεται.

Ιωάννα Κούρια, Ψυχολόγος – Οικογενειακή Θεραπεύτρια.

Βιβλιογραφία.
Gottman J. (2011). H συναισθηματική νοημοσύνη των παιδιών. Εκδόσεις Πεδίο.
Goleman D. (2011). Η συναισθηματική νοημοσύνη. Γιατί το “EQ” είναι πιο σημαντικό από το “IQ”; Εκδόσεις Πεδίο.