Οικογενειακές διαστάσεις στη Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα έχει ως κύριο χαρακτηριστικό την μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης της προσοχής και την εκδήλωση συμπτωμάτων απροσεξίας και παρορμητικότητας. Βεβαίως, το ποια συμπεριφορά ορίζεται ως παρορμητική εξαρτάται από το εκάστοτε πολιτισμικό πλαίσιο. Υπάρχουν κοινωνίες που ενθαρρύνουν την αυξημένη ενεργητικότητα, ειδικά στα αγόρια, με αποτέλεσμα τέτοιου είδους συμπεριφορές να μη θεωρούνται πρόβλημα.

Σε ένα γενικό επίπεδο όμως, τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ είναι συνήθως πολύ ανήσυχα και παρουσιάζουν αυξημένη κινητική δραστηριότητα. Αδυνατούν να παραμείνουν για πολλή ώρα στο ίδιο σημείο ή να διατηρήσουν την προσοχή τους στις δραστηριότητες με τις οποίες ασχολούνται. Συχνά διακόπτουν ή ενοχλούν τους άλλους και δείχνουν να μην ακούν όταν τους απευθύνεται ο λόγος. Είναι αδέξια, ακατάστατα και χάνουν αντικείμενα. Φαίνεται να αδιαφορούν για τις συνέπειες των πράξεων τους και επαναλαμβάνουν συνεχώς τα ίδια λάθη. Η καθημερινή λειτουργικότητα τους και η σχέση τους με τους άλλους παρεμποδίζεται σημαντικά.

Οι συνέπειες της ΔΕΠ-Υ στο παιδί και την οικογένεια

Η ΔΕΠ-Υ επηρεάζει την ισορροπία όλης της οικογένειας και δυσχεραίνει την επικοινωνία και τις σχέσεις των μελών. Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ αδυνατούν να ρυθμίσουν τη συμπεριφορά τους σύμφωνα με συγκεκριμένους κανόνες και παρουσιάζουν έλλειψη συνεργατικής διάθεσης. Αυτό οδηγεί σε συχνές συγκρούσεις με τους γονείς, ειδικά στα πρώτα χρόνια, όταν ακόμα η συμπεριφορά των παιδιών ερμηνεύεται ως τεμπελιά ή αντιδραστικότητα. Αυτού του είδους οι ερμηνείες οδηγούν σε συνεχείς επιπλήξεις και τιμωρίες προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι ανεπιθύμητες συμπεριφορές, δημιουργώντας έτσι έναν φαύλο κύκλο. Οι γονείς των παιδιών με ΔΕΠ-Υ βιώνουν υψηλά ποσοστά άγχους, απογοήτευσης και αποτυχίας. Ανησυχούν για το μέλλον του παιδιού και συχνά νιώθουν να βρίσκονται σε αδιέξοδο. Οι καθημερινές δραστηριότητες, η μελέτη για το σχολείο συνήθως είναι μια χρονοβόρα διαδικασία, η οποία εξασθενεί τόσο τους ίδιους όσο και τα παιδιά, ενώ η ανάγκη για διαρκή επίβλεψη μπορεί να προκαλέσει τεράστια πίεση στη ζωή της οικογένειας. Όταν υπάρχουν και άλλα αδέλφια, τότε αυτά συχνά εξεγείρονται και αντιδρούν μπροστά στην κατάσταση που επικρατεί και νιώθουν παραμελημένα. Το ίδιο το παιδί με τη ΔΕΠ-Υ βιώνει υψηλά επίπεδα άγχους, χαμηλή αυτοεκτίμηση και συνεχή ματαίωση. Κατά την εφηβεία πιθανές είναι οι διαταραχές διάθεσης, η κατάχρηση ουσιών και η εγκληματικότητα.

Η αντιμετώπιση της ΔΕΠ-Υ

Αρκετά συχνά γονείς και ειδικοί καταφεύγουν στην φαρμακοθεραπεία για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της ΔΕΠ-Υ. Παρόλο που το πρώτο διάστημα μετά τη χορήγηση των φαρμάκων τα αποτελέσματα είναι πολύ θετικά, ωστόσο αυτά έχουν αρκετές παρενέργειες και μακροπρόθεσμα έχει αποδεχτεί ότι επιφέρουν ελάχιστη βελτίωση. Επίσης, δεν επηρεάζουν την έκβαση της ΔΕΠ-Υ στην εφηβεία και την ενήλικη ζωή. Η πιο ίσως αποτελεσματική μέθοδος είναι η συστηματική ψυχολογική υποστήριξη του παιδιού και η ψυχοεκπαίδευση των γονέων. Η πρώτη στοχεύει στην βελτίωση της λειτουργικότητας του παιδιού σε σχολικό και κοινωνικό επίπεδο, στην αύξηση της αυτοεκτίμησης του, στη μείωση των ανεπιθύμητων και στην ανάπτυξη νέων πιο λειτουργικών μορφών συμπεριφοράς. Η ψυχοεκπαίδευση των γονέων από την άλλη, σκοπό έχει την καλύτερη υποστήριξη του παιδιού από τους γονείς, την ενημέρωση και την δόμηση μιας καθημερινότητας που βοηθάει το παιδί.

Σε ορισμένες περιπτώσεις ιδιαίτερα αποτελεσματική μπορεί να αποδειχθεί και η οικογενειακή θεραπεία, η οποία θα συμβάλλει στη βελτίωση της επικοινωνίας μεταξύ των μελών, στην αποκατάσταση της ισορροπίας και της αρμονίας μέσα στην οικογένεια και σταδιακά στην τροποποίηση της συμπεριφοράς όλων των μελών άρα και του παιδιού.

Ιωάννα Κούρια, Ψυχολόγος – Οικογενειακή Θεραπεύτρια.

Βιβλιογραφία
Barlow, D.& Durand, M. (2009). Abnormal Psychology, an Integrative approach, WADSWORTH CA USA.
Κάκουρος, Ε., Μανιαδάκη, Κ.,(2005). Ψυχοπαθολογία παιδιών και εφήβων – αναπτυξιακή προσέγγιση. Τυπωθήτω – Γιώργος Δάρδανος.